Şeyh Şehabuddin Sühreverdi

İşrak kelimesi ışığın yayılması anlamına gelir, ancak filozofların tabiriyle İşrak, keşif ve sezgi veya aklî ışıkların ortaya çıkışı ve bunların insan ruhu üzerindeki lütfu anlamına gelir. İşrak felsefesinin anlamı Şeyh-i İşrak Şehabuddin Sühreverdi tarafından kurulan felsefedir. Şeyh-i İşrak'a göre gerçek bir filozof, felsefi temellere ve biçimsel mantığa hakim olmanın yanı sıra, manevi mükemmellik aşamalarından geçebilen ve ruhu ve içsel varlığı arındırarak ilahi ışıkları tezahür ettirme yeteneğini bulabilen kişidir. Kitaplarında Sühreverdi, felsefenin, tartışmacı hikmetin yanı sıra, aynı zamanda yüksek dünyanın hakikatlerinin sezgisini de arayanlar için olduğunu vurguluyor ve felsefesini anlamanın koşulunu, ilahi nurun parlaması olarak görüyor. Okuyucunun kalbinde ilahi bir kıvılcımın yandığını vurguluyor ve şunu söylüyor: "Yalnızca felsefi tartışma arayanlar ve ilahi keşif arayışında olmayanlar, Meşa'nın felsefesine gitmeleri daha uygundur. Şeyh-i İşrak'a göre İşrakiler’in işleri nursel olaylar dışında sonuç bulmaz. Felsefenin Meşa'i ve İşraki olarak ayrılmasının yanı sıra , İslam felsefesi tarihi açısından daha eskilere dayanmaktadır. Aslında Aristoteles'in takipçilerine genel olarak Meşa'i, Platon'un takipçilerine ise İşarakî denir. İslam filozofları arasında Kendi, Farabi, İbn-i Sina, Hâce Nasir Tusi ve İbn-i Rüşd Endülüsi, Meşa'i felsefesinin büyüklerinden olarak kabul edilir.

İşrak ve Meşa ekolları arasındaki fark

İslam dünyasının mutasavvıf ve âriflerinden etkilenen Şeyh-i İşrak, kendi felsefi yöntemini seçmiş, kendi girişimlerini kabul edilebilir bir şekilde bunlara katmış ve yeni bir felsefe sunmuştur. İşraki ekolünde, Meşa ekolünden farklı olarak bu ekolun kurucusu Şeyh İşrak'den başka büyük filozof bulunmamakta ve sadece İşraki eğilime sahip birkaç filozof onun kitaplarını şerh etmiştir. Her ne kadar bazıları İslam dünyasının en büyük ve en önemli felsefi ekolünün kurucusu olan Molla Sadra'nın görüşlerinde aydınlanma felsefesinden güçlü bir şekilde etkilendiğine inansa da. Şeyh Eşrak'ın kitaplarına şerh yazanlar arasında Kutubeddin Şirazi ve Şemseddin Şehrizuri de bulunmaktadır ve onların yorumları İşrak felsefesiyle ilgilenenlerin ilgisini çekmektedir.

Sühreverdi'nin doğumu ve ölümü

El-Muayyed Bilmelekut lakaplı ve Şeyh-i İşrak olarak bilinen Sühreverdi, H. 549'da (MS 1154), Zanjan'ın Sühreverd kasabasında doğdu. Maraga'da Şeyh Mecduddin Cili ve Üstad Fahruddin Muhammed Razi'den usul-u fıkıh öğrendi ve hikmette ustalaştı. Birkaç yılını Irak ve Suriye'de seyahat ederek ve eğitim alarak geçirdi ve  ulum-u garibeyi (tuhaf ilimler) öğrenmeyi başardı. Daha sonra İsfahan'a giderek Zehireddin Farsi'den mantık öğrendi. İbni Sina'nın düşünceleriyle ilk kez bu şehirde tanıştı. Mardin'e yaptığı gezi sırasında ünlü mutasavvıf ve bilge Fahruddin Mardini'yi ziyaret etti. Ayrıca Selahaddin Eyyubi ile tanıştığı Halep'e de gitti. Selahaddin ondan sarayında kalmasını istedi. Sühreverdi teklifini kabul etti ve Halep sarayına yerleşti. Ancak seçkin alimler arasında çok sayıda düşman bulduğu için, H. 587'de (MS 1191) Selahaddin Eyyubi'nin emriyle hapsedildi ve 38 yaşında öldürüldü ve Suriye'nin Halep şehrine defnedildi. Tarihi kaynaklara göre Malik Zahir Eyyubi hapishanesinde açlık ve susuzluktan ölmüş ve şeyh-i şehidi olarak anılmıştır. Şeyh-i İşrak'ın hayatını ve eserlerini inceleyen kişiler arasında Mahmud Kutbuddin Şirazi, Seyid Hüseyin Nasr, Golamhoseyin Ebrahimi Dinani, Hasan Seyid Arab, Taki Pournamdarian ve Muhammed Karimi Zencani Asl sayılabilir.

30 Temmuz günü, İran ulusal takviminde "Sühreverdi (Şeyh-i İşrak)'ı Anma Günü" olarak adlandırılmıştır.