Mahriz bıçağı ve zorlu hikâyesi

Mehriz, Yezd eyaletinin şehirlerinden biridir; bahçeler şehri olarak ün kazanmış bir şehirdir. Bu şehir, Yezd eyaletinin güneyinde yer almakta olup, çöl doğası nedeniyle evlerinin inşasında özel bir mimari tarz görülmektedir: Evler yüksek duvarlara sahiptir ve güneş ışınlarının geliş yönüne ters yönde inşa edilmiştir. Rüzgâr kuleleri, soğuk odalar, kalın duvarlar ve yarım kubbe şeklindeki çatılar, bu bölgedeki evlerin diğer özelliklerindendir. Mehriz, doğal ve tarihi özelliklerinin yanı sıra bu özel mimarisiyle de tanınmaktadır; ancak cazibeleri bunlarla sınırlı değildir, çünkü bu şehrin el sanatları da özgün ve oldukça dikkat çekicidir. Bıçak yapımı, Mehriz'nin önde gelen el sanatlarından biri olarak kabul edilmektedir; bu sanat dalının ürünleri son derece dayanıklı ve popülerdir.

Mehriz Bıçakçılığı, Geçmişi ve Özellikleri

Mehriz halkı, bu şehrin bıçak yapım sanatının İslam öncesi döneme kadar uzandığına inanmaktadır. Bu ifade, bazı kanıtlar göz önüne alındığında, bazı uzmanlar tarafından doğrulanmıştır. Mehriz'deki bıçakçılığın yeri öyle ki, geleneksel olarak şehirdeki bıçak ustaları halk tarafından saygı görmektedir. Günümüzde sanayi bıçaklarının piyasada hakim olması, geleneksel bıçak yapım sanatına olan ilgiyi azaltmış ve Mehriz bıçağının popülaritesini düşürmüştür; ancak hâlâ bu şehirde çalışan ustalar bulunmaktadır ve işlevselliği ve dayanıklılığının yanı sıra birer sanat eseri olarak kabul edilen bıçaklar üretmektedirler.

Mahriz Bıçağı Ürünleri ve Yapım Yöntemleri 

Mahriz bıçak ustaları, ürünlerini cep bıçağı, kasap bıçağı ve mutfak bıçağı gibi çeşitli türlerde üretmektedir. Bıçak üretiminde çelik levha, yakıt malzemeleri ve demir çubuk gibi ham maddeler kullanılmaktadır. Mahriz bıçak ustaları, geçmişte olduğu gibi bıçak üretiminde çekiç, örs, pense, matkap, kaman ve zımpara gibi geleneksel aletlerden yararlanmaktadır. 

Bıçak yapımında öncelikle bıçağın kesici kısmı üretilmektedir. Elektrikli kesim aletleri henüz mevcut olmadığında, levha önce iyice ısıtılır ve tamamen eridiğinde kesilirdi. Bu geleneksel yöntem, hâlâ bazı Mahriz atölyelerinde uygulanmaktadır. Kesim işleminden sonra parçalanmış levhalar, uygun bir şekil alması için çekiçle vurulmalıdır. Usta bıçak ustası, levhayı şekillendirmek için birkaç kez ocağa sokup eritme işlemi yapabilir. Bu işlem zorlu olmasına rağmen, bıçağın kesici kısmının daha sağlam olmasını sağlar. Kesici kısmın dövülmesi dikkat ve beceri gerektirir; çünkü eğer bir kısmı fazla dövülürse, bükülerek kullanılmaz hale gelir. 

Mahriz bıçak ustaları, işlerinin imzası olarak bıçağın kesici kısmına isimlerini kazımaktadır. Bu işlem, kalite ve satış sonrası hizmet garantisi niteliğindedir; çünkü bıçakta bir hata varsa, alıcı bıçak ustasına başvurabilir. Kesici kısmın şekillendirilmesinin ardından, bıçağın yüzeyinin düzeltilmesi, keskinleştirilmesi ve süslemelerinin yapılması için birkaç aşama gerçekleştirilir. Mahriz bıçak ustaları, eğer erimiş kesici kısmı bir yağ kabına daldırırlarsa, dayanıklılığının ve yumuşaklığının arttığını keşfetmişlerdir. Bu nedenle, kesici kısmı birkaç kez ısıtıp hemen yağın içine daldırmakta ve 30 saniye sonra yağ kabından çıkararak zımparalamaktadırlar. Kesici kısım, ısıtma sırasında koyu mor renge döndüğünde, gerekli esneklik sağlanmış olur ve keskinleştirme aşaması başlar. Günümüzde keskinleştirme elektrikli aletlerle yapılmaktadır; ancak geçmişte ustalar, bıçağı sürttükleri özel taşlara sahipti. Bıçağın uygun şekilde keskinleştirilmesi de büyük bir beceri gerektirir; çünkü eğer kesici kısım fazla keskinleşirse, ince ve kırılgan hale gelir ve bıçak işlevselliğini kaybeder.

Bıçak yapımındaki son aşama sap ve bıçağın takılmasıdır. Mehriz bıçaklarının sapları ahşap veya metaldir. Katlanır bıçakların sapları metalden yapılır. Sap kısmı insan eline tam oturacak şekilde yapılmıştır. Usta bir zanaatkar günde beş-altı bıçak üretebilir.

Mehriz Bıçak Yapımının Ulsal Tescili

"Mehriz Bıçak Yapımı Sanatı ve Zanaatı" dosyası, 2013 yılında İran'ın ulusal somut olmayan kültürel mirası listesine 1045 numara ile kaydedildi.