Hasır dokuma; bitkisel liflerden sanatsal ve işlevsel eserler yaratma.

Kesin olarak diyebiliriz ki, hasır ve sepet dokumacılığını insanlığın en eski el sanatlarından biri olarak saymak mümkündür. Hasır, liflerin birbirine örülmesi, sarılması ve bazen düğümlenmesiyle elde edilen bir üründür. Bu ürün, kamış, tahıllar, bambu, palmiye ve benzeri bitkilerin yetiştiği dünyanın çoğu bölgesinde uzun bir geçmişe sahiptir. Böyle liflerle elde edilen dokumalar, altlık, giyim veya kap olarak kullanılır; hatta bazen sepet kullanılarak barınaklar da oluşturulmaktadır. Son yıllarda iletişimin yaygınlaşmasıyla sepet ve hasır dokumacılığı daha geniş bir pazar bulmuş ve çeşitliliği artmıştır. Bu durum, bu mesleğin geleneksel yönünü kaybetmesine ve ürün üretimi ile satışının maksimum kâr elde etme amacıyla en önemli hedef haline geldiği bir sanayiye dönüşmesine neden olmuştur. Ancak İran'da hâlâ sepet dokumacılığı birçok bölgede eski biçimiyle devam etmekte ve ürünleri bu toprakların insanlarının zevk ve sanatını yansıtmaktadır.

İran'da Hasır Dokumacılığı

İran'daki hasır dokumacılığının ana merkezleri genellikle güney İran'dadır, ancak kuzey ve orta İran'da da sepet dokumacılığının baskın el sanatı olduğu şehirler ve köyler bulunmaktadır. Bu bölgelerdeki iklim çeşitliliği, sepet üretiminde kullanılan hammaddelerin de farklılık göstermesine neden olmuştur; bu nedenle İran genelinde geniş bir ürün ve hasır dokumacılığı tekniği yelpazesi gözlemlenebilir.

Havzası sıcak olan Huzistan, Buşehr, Hormozgan ve Sistan-Belucistan eyaletleri, kamış ve palmiye gibi bitkilerin yetişmesine olanak tanıyan en önemli güney İran sepet ve hasır dokumacılığı merkezleri olarak kabul edilmektedir. Güney İran'da bataklıklarda yetişen bir tür kamış vardır ki buna "kertak" denir. Bu tür kamış, güneylilerin sepet dokumacılığında oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. Kuzey İran'da ise Gilan ve Mazandaran eyaletleri sepet dokumacılığının ana merkezleridir. Bataklık bitkileri, kenevir, söğüt dalı ve pirinç ile buğday sapları, kuzey İran'daki sepet dokumacılığının en önemli hammaddeleridir. Kuzey İran halkı, bataklık bitkileri arasında sayılan "suf" ve "li" veya "gali" kullanarak sepet dokumacılığında kullanılan lifleri temin etmektedir. Orta İran'da sepet dokumacılığı ile özdeşleşmiş en belirgin şehir, Bafk'tır. Bu şehirde geniş palmiyeliklerin varlığı sayesinde sepet ve hasır dokumacılığı için hammadde bolca bulunmaktadır.

Hasır dokuma araçları ve uygulama yöntemleri 

Hasır dokuma, basit araçlarla gerçekleştirilir; bu araçlar herkesin erişimine açıktır. Makas, bıçak, delik açma aleti, yapıştırıcı, cetvel ve liflerin bazı kısımlarını yakmak için bir alev oluşturma aracı kullanılır. Bazı bölgelerde hasır dokuma için bir makine kullanılmaktadır. Hasır dokuma makinesinde, iplik çekildikten sonra hasır lifleri ipliklerin arasından geçirilir ve taranır.

İran'da hasır dokuma sanatı

İran, hasır dokumanın kabul gördüğü ve bir halk sanatı olarak benimsendiği dünyanın ilk bölgelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Günümüzde İran'da hasır temelli çeşitli el sanatları dalları oluşmuştur; bunların en önemlileri şunlardır: 

Sepet dokuma 

Sepet, bataklık kenarında yetişen ve "kheyzaran" olarak adlandırılan kamışlardan üretilmektedir. Bu dokuma tamamen el emeği ürünüdür. Borya, zemin örtüsü ve çatı kaplaması olarak kullanılmaktadır. Ayrıca bu dokuma, kaper (hasır evler) yapımında da kullanılmaktadır. Sepet’in dayanıklılığı, masa, sandalye, abajur, ayakkabılık ve kütüphane gibi eşyaların yapımında da kullanılmasına olanak tanımaktadır. 

Sevas dokuma 

Sevas dokumanın merkezi, Hormozgan eyaletidir. Sevas, esasen hurma ağacının yapraklarından yapılan geleneksel bir ayakkabıdır. 

Kob dokuma 

Mazandaran dilinde kob, hasır halı anlamına gelmektedir; bu nedenle kob dokumayı hasırdan halı dokuma olarak tanımlamak gerekir. Kob dokumasının ham maddesi, galé, vaş ve saz gibi yabani bitkilerin selülozik lifleridir. Kob, zemin örtüsü dışında masa örtüsü ve paspas olarak da kullanılmaktadır. Kob dokuma, bir makine yardımıyla ve kilim dokuma gibi yapılmaktadır. 

Sis dokuma 

Sis veya gis, palmiye ağacının gövdesinden elde edilen liflerdir. Bu lifler oldukça dayanıklıdır ve Buşehr, Hormozgan ve Sistan-Belucistan'da zemin örtüsü ve paspas dokumak için kullanılmaktadır. 

Gali dokuma 

Gali, pirinç saplarından üretilmektedir. Sepet, şapka, çuval ve zemin örtüsü, bu hasır dokuma dalının başlıca ürünleridir. 

Pekal dokuma

Buğday veya pirinç saplarıyla yapılan sepetçilik, ürün olarak sepet, tencere ve saksı altlığı üretmektedir. Bazen bu ürünlerde, renkli yün ipliklerle basit ve genellikle üçgen desenler oluşturularak ürünlerin estetiği artırılmaktadır.

İran'da hasır dokuma’nın ulusal işaretleri

Buşehr eyaletinin Deştistan ilçesinde yer alan ve geniş palmiyeleriyle tanınan Abpahş şehri, 2020 yılında ulusal hasır şehri unvanını almıştır. Ayrıca, Yezd eyaletindeki Bafk şehri ve Fars eyaletinin Kazeroon ilçesindeki Heşt şehri, 2023 yılında ulusal hasır kenti unvanını kazanmıştır. İstatistiklere göre, Heşt şehrinde yaklaşık 500 hasır dokuyucusu faaliyet göstermektedir. Aynı yıl, Gilan eyaletinin Reşt ilçesindeki Feştake köyü de ulusal hasır köyü olarak tanıtılmıştır.