İbn-i Miskeveyh

Ebu Ali Ahmed bin Muhammed bin Yakub Miskeveyh Razi, 932’de Rey'de doğdu. Hayatı Rey, Bağdat, Şiraz ve İsfahan şehirlerinde geçti. Hayatının ilk 20 yılını Rey'de geçirdi. Hayatının ilk yirmi yılına ait detaylı bilgi mevcut değildir. Hayatının üçüncü on yılına girmek üzere olan Ebu Ali Miskeveyh, Bağdat'a giderek Muizzuddevle Deyilemi'nin veziri Ebu Muhammed Mahlebi'nin 12 yıl boyunca özel dostu ve hizmetkarı oldu. Yedi yıl boyunca Rukn al-Devle Deylemi'nin nazırı İbn Umid'in hizmetinde yaşadı ve Rey'deki kütüphanesinin küratörü oldu. İbn Umid'in öldürülmesiyle devasa kütüphanesi yağma ve yıkımdan korunmuştu ancak o, Sahib İbn-i Abbad'a hizmet etmeyi ve onunla işbirliği yapmayı reddetti. Daha sonra Şiraz'a giderek Azududdevle Diylemi'nin hizmetine katıldı. Bu günlerde kütüphanesinin ve hazinesinin kapasitörü oldu. Samsam el-Devle bin Azud el-Devle Diylemi göreve geldiğinde ona bağlı olarak görev yaptı. İbn Meskeveyh, İbn-i Sina'nın çağdaşlarından biriydi ve Abu Hayyan Tevhidi ve Bedi el-Zaman Hamadani ile yazışıyordu. Zamanının fikir ve kültür hayatında önemli bir şahsiyet olup tarih, ilahiyat, felsefe ve tıpın çeşitli alanlarında yetkindi. Aynı zamanda kimya ve garip bilimlerle de ilgilenmiştir. Onun din algısı daha felsefiydi. Biraz rasyoneldi ve Farabi ve İhvan el-Safa gibi felsefi Şiiliğe inanan biri olarak görülüyordu. En sevdiği bilimlerden biri de tıptı.

İbn-i Miskeyeh'in eserleri

Ebu Ali, teorik ve pratik hikmet alanlarında, özellikle ahlâk incelik sanatında büyük çabalar göstermiş ve o kadar ileri gitmişti ki, bazıları ona "Üçüncü Öğretmen" unvanını bile vermişlerdi. Miskeveyh, tarihin bilimsel yazarlarının öncüsü olarak anılıyor. Miskeveyh'den "Javidan herad" veya "Arapların ve Perslerin Görgü Kuralları" kitabı çeşitli ulusların öğüt kitabı olmuştur. Ebu Ali felsefi düşüncesinde Aristoteles ve Platon'dan etkilenmiştir. "Tahzib el-Ahlak" ve "El-Foz el-Asgar" adlı iki kitabında Hipokrat, Galen, Pisagor ve Proclus gibi filozofların görüşlerini eleştirmiştir. İbn Miskeveyh başta İslam tarihi, felsefe ve ahlak tarihi olmak üzere çeşitli bilimlerde değerli eserler bırakmıştır. Ahlak ve felsefe alanında Tehzib el-Ahlak ve Tathir al-İirak, Tertib al-Saadah, Al-Foz al-Asghar ve Al-Hikma al-Halidah gibi kitaplar yazdı. "Tahzib el-Ahlak", Ebu Ali Miskeveyh'in başta Aristoteles olmak üzere Yunanlıların eserlerinden etkilenerek kendisinden sonraki düşünürleri (Hâce Nasıreddin Tusi ve İmam Muhammed Gazali gibi) etkileyen en önemli ve kapsamlı ahlâk kitabıdır. Bu kitapta Miskeveyh, zihnin sırasıyla “Akliye”, “Seb’iye” ve “Behiye” erdemlerini içeren bilgelik fakültesi, bilgelik fakültesi ve hayvan fakültesi olmak üzere üç fakülteden güçleri oluştuğunu vurguluyor. Miskeveyh görevi önceki üç erdem arasında bir denge oluşturmak olan dördüncü erdemi “Adalet” olarak görüyor. Miskevey’in Aristoteles'in takipçisi olduğu ve Aristoteles gibi o da bu evrendeki her şeyin iyiye doğru gittiğine inandığı söyleniyor. Tarihçiler Ebu Ali Miskeveyh'in Platon üzerindeki etkisini de inkar etmezler. "Ümmetin Tecrübeleri" adlı kitapta Ebu Ali'nin ekonomik görüşleri yer alıyor.

İbn Miskeveyh'in ölümü

Tarihçiler İbn-i Miskeveyh'in 420 veya 421 H. (1029) yılında İsfahan'da öldüğünü yazıyorlar. İbn Miskeveyh'in İsfahan'ın Hajuy ilçesinde defnedildiği yerden söz ederek, mezarının Hajuy ilçesinde İmamzade Bakır'ın önündeki bahçede olduğunu ve zamanla kaybolduğunu düşünüyorlar.