Ebû Cafer Muhammed

Hâce Nesiruddin-i Tûsi olarak bilinen Ebû Cafer Muhammed, filozof, Şii hatibi ve  matematikçi olmakla birlikte h. 5.- 6. y.yılda hüküm süren Moğol Hülagü Han'ın da veziriydi.

Sâve şehrinin Cehrud ilçesi ahalisinden olan ailesi sonraları Horasan'ın Tûs şehrine yerleşti. Hâce Nesir de Tûs şehrinde dünyaya geldi, öğrenimini de bu şehirde yaptı. Hadis ve dini bilimleri Şeyh Fazlullah Ravendi'nin talebelerinden olan babasından öğrenen Hace Nesir felsefe, matematik, kelâm ve hadis bilimlerinde kısa bir sürede üstün seviyeye gelmiş oldu.

Bir süre sonra İsmaîli'lerden olan Kahistan ve Alamut hükümdarı, Reis Nâsıreddin Muhteşem onu yanına çağırdı. Hace Nesir orada Ahlak-i Nâsırı adlı kitabını Reis Nâsıreddin'e ithafen  telif etti. İlk başta kendi isteğiyle İsmaili'lerin sarayında bulunmuş olsa da sonraları orada kalmak zorunda kaldı. Çünkü Abbasi halifesi, Müsta'sem Billah'ın veziri olan İbn-i Alkami, onun orada kalması ve Bağdad'a gitmemesi yönünde bir komplo kurdu. Böylece Hace Nesir, Hâlagû Han'ın İran'a gelmesi döneme kadar Kahistan ve Alamut'ta kalmış oldu. Tahrirü'l- Mecesti adlı ikinci kitabını da oradayken yazdı.

Moğol istilasından sonra Hace Nesir İsmaili'leri Hülagü'ya teslim olmaya ikna etti. Bu girişiminden sonra Hace Nesir Moğol Hanı'nın veziri oldu. Hace Nesir'in Moğollar'a yönelmesinin sebebi, Hülagü'yu Bağdad'i fethetmeye ve Abbasi Hilafetini devirmeye tahrik etmesi gibi konularda birtakım söylentiler ve çeşitli rivayetler vardır. Bu söylentilerin hangisinin doğru olup olmadığı bilinmemektedir.

En büyük Şii hatibi sayılan Hace Nesir Şii mezhebinin kelamı hakkında yazdığı Tecridü'l- Akâid adlı meşhur kitabıyla Şii mezhebine bilimsel bir sağlamlık kazandırmıştır. Allame HaIli ve Allame Kuşçi gibi büyük bilginler onun bu kitabına birtakım şerhler yazmışlardır. Hülagü Han Meraga Rasathanesini onun insiyatifine bıraktı ve meşhur bilim adamlarını onun hizmetine aldı.

Hace Nesir'in özellikle kelâm bilimi ve matematik'te  çokca eserler vermiş olmasıyla birlikte ilgilendiği herhangi bir bilim dalında bir hayli başırı göstermiş ve ilgili konularda en az bir tane büyük ve kalıcı eser geriye bırakmıştır. Mantık biliminde Farsça olarak yazdığı Esasu'l- İktibas adlı eseri bunların bir örneği sayılabilir.

Hace Nesir'in en önemli ve en meşhur eseri, Arapça olarak telif ettiği Şerhü'l- İşârât adlı kitabıdır. O bu kitabı İbn-i Sina'nın El- İşârât vet'Tenbihât adındaki eseri üzerine yazmış ve onda İmam Fahr-i Razi'nin bu eser üzerine yazdığı şerhi de nazar-ı dikkate almıştır.

Halen ilk haliyle okutulmakta olan bu eser İslam Felsefesi alanında şüphesiz en önemli kaynaklardan sayılmaktadır.

Hace Nasiruddin-i Tûsi'nin mezarı Irak'ın Kâzemeyn şehri mezarlığında bulunmaktadır.

İran Takvimi'ne göre 5 İsfend /25 Şubat günü, bu büyük şahsiyetin anısına "Mühendis Günü" olarak adlandırılmıştır.