Çavuş İlâhiler Okuma Geleneği

Ordu ya da kervanın önünde giden "gözcü" anlamına gelen ve Türkçe kökenli bir sözcük olan Çavuş sözcüğü, Haç ziyaretine giden kervanlarda ilâhiler okunmaya başlamadan önce kervanın önünde giden tarafından  güzel, ahengin ve yüksek bir sesle Peyamber efendimiz ve Ehl-i beyti'nin methinde okunan parçalar ve şarkılar için de kullanılır. Bu tür şarkılara "Çavuş İlâhiler", bunları okuyanlara ise, "Çavuşi" ya da "Çavuş Okuyan" adı veriImektedir. Atabeyler ve İlhanlı'lar dönemlerinde tedarikçi memurlar ve Ordu İşleri Sorumluları anlamında kullanılan "Çavuş" kelimesi, Al-i Buveyh döneminde saray çalışanları ve Has Oda Başı hademesi anlamlarında kullanılmaktaydı.

Sefevi'ler döneminder şahlar ve sultanların rikâbinda hareket eden korumacılar anlamında kullanılan "Çavuş" kelimesi, Sefevi'lerin hüküm sürdüğü h. 9. y.yıldan günümüze ulaşan Fars edebi eserlerde görüldüğü üzere, Haç kervanları öncüleri anlamında da kullanılmaktaydı. Sefevi'ler döneminden itibaren yaygınlaşan Haç kervanı önünde bir grubun hareket etmesi gerektiği geleneği, Kaçar'lar döneminde zirve noktasındaki yaygınlığına ulaşmış olup, gittikçe İran halkının dini-kültürel geleneklerinden biri sayılacak kadar önemli hale gelir. Nitekim Safeviler ve Kaçarlar dönemlerinde İran'ı ziyaret eden gezginler ve oryantalistlerin seyahatnamelerinde bu geleneğe işaret edilmiştir.

Yol boyunca Haç ziyaretine gitmekte olan kervanın önünde hareket eden, aynı zamanda kervanın hareket ve mola saatlerini belirlemkle birlikte kervan işlerinin tedarikçisi konumunda da olan çavuş, omuzunda yeşil renginde üçgen bir alem veya sancak taşır.

Çavuş, üzerinde bazı türbeler tavirleri ile birtakım dinî şiârların nakşedildiği alemleri omuzunda taşıyarak ya da kervan hareket etmeden önce onu umumi mekanlarda kurarak ilâhiler okumakla birlikte insanları Haç ziyaretine davet eder.

Çavuş seyit ise yeşil renkli, seyit değilse siyah renginde bir atkı boynuna sarar.Onun sesinin güzel olmasıyla birlikte güçlü bir hafazaya da sahip olması gerekir. Çünkü ziyaret ayinlerini ve duaları iyi bilmeli, yolları ve türbeleri de iyi tanımalıdır. Ziyaret işlemleri bittikten sonra o ziyaretçilerin geri dönüş müjdesini ailelerine vermek için herkesten önce geri döner. Ziyaretçilerin aileleri genellikle bu haberi duyduktan sonra bir hediye de ona verirler.

Bugün çavuşluk mesleği eskisi kadar yaygın olmasa da İran'ın bazı bölgelerinde hala yapılmaktadır.