Havalandırma

Geçmişi eski Mısırlılar ve Babililere dayanan ve eski zamanlardan itibaren Mimarlıkta kullanılan havalandırmalar, binaların içindeki havayı değiştirmek ve serinletmek amacıyla rüzgarın binaların içine girebilmesini sağlamak için bina çatılarında kurulan pencereler veya bacalardır.

Havalandırmaların çok eski zamanlara dayanan İran'daki kullanımı dikkate alınarak,

onun İranlıların icadı olduğunu söylemek mümkündür. Arapların da bu sisteme aşina olduklarına göre, onun kullanımının İslamiyet asrında oldukça yaygın olduğu Şam ve Mısır'a Irak'tan geçmiş olduğu tahmin edilmektedir.

İran'da, bir veya birkaç yönden hafif bir rüzgarın estiği sıcak bölgelerde yer alan çoğu şehirler ve köylerde esintinin olduğu yönlere doğru havalandırma bacaları halen yapılmaktadır.

Havalandırma bacaları genellikle üç kısımdan oluşur:

1. kısım; uzun bir boyutta ve yukarıya doğru dış ağzı
2. kısım; rüzgar yolu olarak çatıdan binanın içine doğru çekilmiş olan mil veya kanal deliği
3. kısım; çatının veya duvarın bir köşesinden binanın içine doğru kurulan iç ağzı.

Bazen de iç ağzın altında havalandırma odası denilen bir oda vardır.

Havalandırmalar, kanal deliği şekilleri açısından dört gruba ayrılır:

1. dörtgen bir küp şeklinde olanlar
2.  dikdörtgen bir küp şeklinde olanlar
3. sekizgen bir prizma şeklinde olanlar
4. silindir şeklinde olanlar

Genel olarak hafif rüzgarın birkaç yönden estiği yerlerde dörtgen küp, silinidir veya sekizgen prizm şeklinde olan, hafif rüzgarın tek bir yönden estiği yerlerde ise, rüzgara doğru sadece bir ağzının olduğu dikdörtgen küp şeklinde olan kanal delikleri kurulur.

Yazd, Erdekan, Nain, isfahan gibi İran'ın sıcak bölgelerinde yer alan şehirler ve çevrelerinde hem de Umman Denizi ve Fars Körfezi kıyılarında yer alan güney şehirlerinde bu tür havalandırma sisteminin çeşitlerini görmek mümkündür.

En yüksek, belki de en güzel diyebileceğimiz havalandırım, Yezd şehrinde bulunan Devletabad Bahçesi Köşkü adındaki bir imarete aittir.

Yezd şehrinde bazı su sarnıçları dört, beş ve hatta altı tane havalandırmaları vardır.

Erdekan şehrindekiler çoğunlukla tak (eyvan) şeklinde olan tek ağızlı havalandırmalardır.

Genel olarak havalandırmaları, evler ve yazlık evlerin dışında, camiler, okullar ve kervansaraylar gibi bazı umumi ve kamusal binalarda hem de su sarnıçlarında gözlemlemek mümkündür.