Bağ ve bahçe

Sözcük olarak Eski Farsça'da yani Pehlevi, Manevi (Evista) ve Sanskrit dillerinde mal varlığının bir kısmı ya da bir parsel arazinin hisseleri anlamında kullanılan Bağ ya da Bahçe; çiçekler, bitkiler, ağaçlar ve suyun, hem de toplumların inançlarıyla ulyumlu olarak geometrik kurallara dayalı olan binaların bulunduğu, insan eliyle yapılan ve çoğunlukla etrafı çevrili olan bir alandır.

Bağlar ve bahçeler Millattan 3000 yıl önce Mısır, Sümer, Babil ve Aşur topraklarında, Babil'deki "Asma Bahçesi" örnek olmak üzere imparatörlüğa ait bahçeler şeklinde yapılmaktaydı.

Beynünnehreyin'de (Mezopotamya'da) ise, bahçeler tapınaklar alanında inşa edilirdi.

Yunanlılar da tapınaklarının alanını hem de spor yaptıkları mekanlar ve çevresini güzelleştirmek için bahçeler ve ağaçlardan yararlanmaya çalışırlardı.

Rumlarda aynı şekilde çeşitli bağ ve bahçe türlerini, binalara bağlı ya da dinlenme bahçeleri şeklinde bağımsız olarak inşa ediyorlardı.

Bağ ve bahçenin geçmişi İslamiyet Öncesi İran'da Ahamenişi hanedanı padişahı,  Kouruş'un başkenti olan Pasargad Bahçelerine dayanmaktadır. Dört parselden oluşmuş olan Pasargad Bahçesi sahip olduğu dört su yoluyla bahçeyi dört bölüme ayırmaktaydı.

İran bahçelerinin en temel unsurlarından biri olup, standart bir simge haline gelmiş olan ve "Çahar Bağ" olarak bilinen bu geometrik özellik, ilk olarak Kouruş tarafından ve onun emriyle Pasargad Bahçesi mimarisinde hayata geçmiştir.

İran bahçeleri plan ve tasarım bakımından üç gruba ayrılabilir:

1. Yaygın ve düz yüzeyli bahçeler.Kaşan'da bulunan "Fin Bağı" bu tür bahçelerin bir örneğidir.
2. Mimarisinin ana caddeler ve ortasındaki kehrizlere odaklı olmasıyla birlikte ana  binasının üst katta olduğu yalçın ve inişli çıkışlı olan bahçeler.

Şiraz'da bulunan "Taht Bağı" bu tür bahçelerin en eski örneği, İsfahan'da bulunan ve Safeviler döneminde inşa edilmiş olan "Hezar Cerib Bahçesi" ise onların en güzel örneğidir.

3. Arızalı doğal yataklarda ya da su birikintileri arasında inşa edilen bahçeler.

              Ortamın doğal halinin korunmasına çalışılmış olduğu bu tür bahçeler, eski bağlar ve bahçelere oldukça benzemektedir. Safeviler döneminde inşa edilmiş olan ve           Bihşehir'de bulunan "Abbasabad Bahçesi" bu tür bahçelerin bir örneğidir. 

Genellikle dikdörtgen şeklinde tasarlanmış olup, rotası uzunluk yönü olan İran bahçeleri, duvarlarla bazen de Kaşan'daki "Fin Bağı"ında olduğu gibi kule ve hisarla çevrili olmaktaydı.

İran bahçelerinin en belirgin özelliklerinden biri; nehirler için dört simetrik bölümden oluşan ve "Çahar Bağ" olarak bilinen kanalizasyon sistemini icat etmesi, yanında da  en güzel doğal manzaralara sahip olan imaretler, köşkler ve kemerlerin inşa edilmesini sağlamasıdır.

İran bahçeleri mimarisinde ilk planda olan an unsur sudur. Ağaçlar ise ikinci pIanda önem taşımaktadır.

Çeşitli boyutlarda İran mimarisi motifleri ile tasarlanmış olan İran bahçelerinin başka örnekleri olarak "Narincistan Bağı" ya da "Turunç Bahçesi" ve "Bahçe Çukuru" adlı bahçelerin adı geçebilir.