Neyriz Ulu Camii, İslam öncesi mimariye sahip bir cami

İslamiyet'in İran'a gelmesi ve İranlıların İslam'ı kabul etmesinden sonra ateş tapınaklarının çoğu kullanılamaz hale geldi. Bu ateşgedelerin bir kısmı yıkıldı ve üzerlerine camiler inşa edildi. Bazı uzmanlara göre İran'ın en eski camilerinden biri sayılan Neyriz Ulu Camii de aynı yöntemle ve eski bir ateşgede kalıntıları üzerine inşa edilmiştir.

Neyriz Ulu Camii'nin Tarihi

Hicri dördüncü yüzyılın ilk yarısına (Miladi onuncu yüzyıl) ait kaynaklarda Neyriz'de bir ulu caminin varlığından bahsedilmektedir. Fransız mimar ve arkeolog André Godard'ın "İran Eserleri" adlı kitabında yayımlanan araştırmaya göre, Ulu Cami'nin mimarisi Sasaniler dönemi yapılarının mimarisine benziyor ve İslam'ın İran'a gelişinden sonraki ilk yüzyıllardan kalma bir yapı olarak değerlendirilebilir. Cami yüzyıllar boyunca birçok kez onarılmış ve bölümler eklenmiştir. Caminin en önemli onarımları Azud al-Devle Deylemi (949-983), Selçuklular (1034-1194), Harzemşahlar (1077-1231) ve Safeviler (1501-1736) dönemlerinde gerçekleşmiştir.

Neyriz Ulu Camii'nin Mimarisi

Bu cami, İran'ın en eski tek revaklı camisidir. Bu cami inşa biçimi, Sasaniler dönemindeki (224-651) eserlerin doğrudan taklididir. Caminin ana bölümü 18 metre uzunluğunda, 7,5 metre genişliğinde bir revaktır. Bu revak, sunağın bulunduğu arka duvara kadar uzanıyor ve o alanda bitiyor. Revakın önünde, sonradan revakları eklenen dikdörtgen bir avlu yer almaktadır. Uzmanlara göre caminin ilk inşa edildiği dönemde inşa edildiği belirtilen yapının kuzeyinde bir de minare bulunuyor. Günümüzde yapıda ana sundurmanın yanı sıra kuzey yönünde bir sundurması daha görülebilmektedir. Bu revak, 363, 460 veya 560 H. (973, 1067 veya 1164 Miladi) yıllarında yapılan yenilemelerden biri sırasında binaya eklenmiştir.

Caminin kemerinin inşa tarihi hicri dördüncü yüzyılın ortalarına dayanmaktadır. Bu kemerin inşası kesintisiz kırık hatıllı olup, yapımında tuğla ve kiremit kullanılmıştır. Yapının birçok yerinde sıva kullanılarak yapılmış süslemeler görülmektedir. Güney revakının süslemeleri daha çeşitli ve eksiksizdir.

Caminin mihrabı, içinde bulunan bir kitabeye göre 973 yılında tamamlanmıştır. Uzmanlara göre caminin tarihi bu tarihten daha eskiye dayanıyor. Bu sunağın göze çarpan sıva oymaları çok güzel ve eşsizdir. Bu sıva oymalarında geometrik desenler, çiçekler, bitkiler ve Kuran-ı Kerim'den ayetler yer alıyor.

Neyriz Ulu Camii'nin Yazıtları

Camide toplam dört adet kitabe bulunmaktadır:

1. Şah Süleyman I. Safevi döneminde (1666-1694 yılları arasında hüküm sürmüştür) Mirza Nizam adlı bir şahsın caminin onarımını anlatan kitabe,

2. Zeynel Abidin Han Neyrizi döneminde yazılmış, 1259 H. (1843 M.) tarihli, vergiler ve idari paraya ilişkin bilgilerin yer aldığı kitabe.

3. Nasıreddin Şah döneminde binanın onarımını anlatan bir metin içeren 1300 H. (1882 M.) tarihli bir kitabe,

4. Hicri 947 (Miladi 1540) yılına ve Şah Tahmasp Safevi dönemine ait, üzerinde Şiileriin 12 imamının isminin alçı oyma ile yer aldığı kitabe.

Neyriz Ulu Camii nerede?

Bu cami, Fars Eyaleti'nin Neyriz şehrinde bulunmaktadır. Bu şehrin Şiraz'a uzaklığı yaklaşık 200 kilometredir.

Neyriz Ulu Camii Ulusal kaydı

Bu cami 1933 yılında (1312 Hicri) İran'ın ulusal anıtları listesine alınmıştır.