Şiraz'ın en eski camisi; Atik Camii, tarif edilemez bir ihtişama sahip

Şiraz'ın eski ve güzel şehrinde bir dizi "en"leri belirlemek isterseniz, şehrin en eski camisinin adının önüne "Mescid-i Cami-i Atik" yazmalısınız; bin yıldan fazla bir geçmişe sahip ve hala güzelliği ve ihtişamıyla turistleri ve ziyaretçileri ağırlayan bir cami. Atik Camii, aynı zamanda Mescid-i Adine (Cuma Camii) olarak da bilinir ve Şah Çerağ Türbesi'nin doğusunda yer almaktadır.

Şiraz Atik Camii'nin Tarihçesi

Caminin inşası Hicri 265 (Miladi 872) yılında başlamış ve Hicri 281 (Miladi 894) yılında tamamlanmıştır. Bu nedenle caminin kökeni Saffariler dönemine (Miladi 861-1002) kadar uzanmaktadır. Bu hükümet, günümüz Afganistan'ı, İran'ın bazı bölgeleri, Tacikistan ve Pakistan'ı yönetiyordu. Günümüz Afganistan'ının güneybatısında yer alan Zaranj şehri, bu hanedanın başkentiydi. Bu hükümetin kurucusu Yakup Leys (hükümdarlık dönemi 861-879), İranlıydı ve Sistan'da doğmuştu. Atik Camii, Yakup Leys'in halefi olan Amr Leys (879-901) zamanında tamamlanmıştır.

Arkeolojik kazılara göre, bu cami muhtemelen bir ateşgede olan eski bir ibadethanenin kalıntıları üzerine inşa edilmiştir. İslam'ın İran'a girişinden önce ateşgede ve ibadethane olarak kullanılan yapıların yerine cami inşa etmek, İslam'ın ilk yüzyıllarında yaygın bir uygulamaydı. Caminin üzerine inşa edildiği eski yapının izleri, günümüz mimarisinde görülebilmektedir.

Caminin bin yıllık ömrü boyunca, çeşitli hükümetler onu restore etmiştir. Bu caminin restorasyonu için yapılan en önemli çalışmalar arasında, Hicri 6. yüzyılda (Miladi 12. yüzyıl) Fars Atabeyleri tarafından yapılanlar yer almaktadır. Daha sonra, Hicri 9. yüzyılın başlarında (Miladi 15. yüzyıl), Şahruh Timuri'nin oğlu ve Fars valisi olan Sultan İbrahim Mirza döneminde, yapının restorasyonu için bir çalışma daha yapılmıştır. Safevi döneminde (Miladi 1501-1736) de birkaç restorasyon çalışması yapılmıştır, ancak yapının restorasyonu için yapılan son önemli çalışma 1936 yılına aittir.

Bu eski caminin eşsiz betimlemeleri, en eskileri 10. ve 11. yüzyıllara dayanan birçok seyahatnamede kaydedilmiştir.

Şiraz Atik Camii'nin Mimarisi

Kuzey tarafında, günümüzde "12 İmam Kapısı" olarak bilinen ve çini işçiliği ve mukarnaslarla süslenmiş bir giriş bulunmaktadır. Bu kısımda bir eyvan ve bir şebistan (kapalı ibadet alanı) göze çarpmaktadır. "İnci Kemeri" olarak bilinen yüksek bir kemer yapısı bu kısımda görülebilir ve üzerinde iki uzun minare bulunmaktadır.

Caminin doğu kısmında, içine beş ayrı kapıdan girilebilen büyük bir şebistan inşa edilmiştir. Bu şebistanın taş bir mihrabı vardır ve İnci Kemeri'nin doğusunda yer almaktadır. Çatıya çıkan merdivenler bu kısımda bulunmaktadır. Kuran ayetlerini içeren kitabeler, bu bölümün başlıca süslemelerini oluşturmaktadır.

Caminin batısında, Şah Çerağ türbesine doğru bir giriş bulunmaktadır. Bu bölümde 10 kemerli revaklar görülmektedir. Bu bölüm, güneyindeki caminin eski şebistanına bağlanmaktadır. Dar genişliği ve iki katlı yapısı, bu şebistanın benzersiz özellikleridir. Bu şebistanın mihrabı çok güzeldir ve iki yanında spiral sütunlar ve mavi çinilerle göz alıcı mukarnas işçiliği ile dikkat çekmektedir. Mihrabın yanında 13 basamaklı eski bir minber bulunmaktadır.

Darül Mushaf Yapısı

Hicri 752 (Miladi 1351) yılında, Şiraz'ın o dönemki hükümdarı Şah İshak İncu'nun emriyle, Atik Camii'nin avlusunda "Darül Mushaf" veya "Hudayhane" olarak adlandırılan bir yapı inşa edilmiştir. Burası Kur'an-ı Kerim'i muhafaza etmek için kullanılmış, Kur'an hafızları burada Kur'an okumuş ve katipler de onu yazmakla meşgul olmuşlardır. Yapının bu bölümünde, Şah İsmail Safevi dönemine (1501-1524) ait otuz cüzlük bir Kur'an bulunmaktadır ve her sayfasının köşesine caminin adı yazılmıştır. Bu Kur'an, diğer bazı eski Kur'anlarla birlikte şu anda Şiraz'daki Pers Müzesi'nde saklanmaktadır.

Bu yapı, her köşesinde yuvarlak bir sütun ve bir eyvan bulunan kare şeklinde inşa edilmiştir. Eyvanın ortasında da bir oda bulunmaktadır. Bu yapının kitabesi oldukça değerlidir ve İran hat sanatını tam olarak sergilemektedir.

Şiraz Atik Camii'nin Milli Tescili

Bu cami, 1932 yılının başında İran'ın kültürel mirası listesine milli eser olarak kaydedilmiştir.