Bahtiyar Aşireti Musikisi

İran'ın en önemli aşiret camiasi olan Bahtiyari'ler en en eski ve asil iranlı kavimlerdendir. Bahtiyariler İran'ın en çok Lüristan, Huzistan, İsfahan, Fars, Çehar Muhal Bahtiyari, Kuhgilüye ve Buyerahmed gibi bölgelerinde ve eyaletlerinde yaygın bir şekilde yaşamaktadırlar. Dolayısıyla onların yöresel musikileri yaşadıkları bölgenin musikisinden ister istemez etkilediklerine göre, yaşadıkları bölge ve yakınlarındaki diğer bölgelerin musikisinin etkilerine bağlı olarak çeşitlilik ve kendine özgü hususiyetler göstermektedir.

Bahtiyar Aşiret Musikisini icra eden çalgıcılar "Toşmal" adıyla bilinmektedir. Toşmal'ler Bahtiyar Aşiret Musikisi ve kültürünün önemli bir kısmını nesilden nesile devam ettirerek korumuş ve günümüze kadar ulaştırmışlardır. Toşmaller zurna, davul, tef, borazan, bazen de ney ve kemençe gibi sazları çalmalarıyla birlikte bazen ozanlar gibi şarkılar da söylerler.

Genel olarak Aşiret Musikisi 4 grup musikiye ayrılabilir:

Birinci grup; çeşitli şarkılardan oluşan eğlence meclisleri musikişidir.

İkinci grup;  Yas törenlerinde okunan ağıtlardır ve zikirlerdir. Bu tür musiki genel olarak davul ve borazan gibi çalgıların eşliğinde tekli veya grup halinde icra edilir.

Üçüncü grup; Tarla veya çalışma musikisidir. "Dağ başı", "Tarla başı", "Ayran Tulumu" gibi şarkılar bu gruba ait şarkıların örnekleridir.

Dördüncü grup; Hamasi ve pehlivanlık özellikleri taşıyan musiki ve şarkılardan oluşur. Şehname Okuma geleneği de bu grupta yer alır.

Huzistan Musikisi

Huzistan'ın şehirleri ve limanları, tarihî geçmişi ve kültür açısından birkaç gruba ayrılır. İlk grupta, eski kültürleri ve zengin gelenek görenekleriyle Şuşter, Dizful ve Şuş gibi eski şehirler yer alır.  İkinci grupta bulunan şehirler, bu bölgedeki petrol sanayisinin gelişmesi sonucunda pek fazla tarihi geçmişleri olmayan kısmen yeni yapılmış Ahvâz, Abâdân, Hürrem Şehir ve Mâh Şehir gibi şehirlerdir. Bu gruptaki şehirler ve köylerde kendilerine özgü gelenekleri ve musikileri olan bazı Arap tâifeleri ve bir grup Afrikalı muhacirler eskiden beri yaşamaktadırlar. Üçüncü grupta daha çok Bahtiyariler kültürünü içinde barındıran Endimişk ve Mescid Süleyman gibi şehirlerdir.

Şuşter ve Dizful musikisini belli bir kapsamda İran'ın geleneksel makam musikisi redifleriyle karşılaştırılabilir. Şuşter'de çeşitli makamlarda icra edilen şarkılar, ezgiler, tasnifher ve köşelere "Şuşter Makamı" denir. Şuşter ve Dizful'da Bahtiyarî musikisi de kısıtlı bir oranda yaygındır.

Eskiden beri bazı Arap tâifelerinin yaşadığı Ahvâz, Abâdân, Hürrem Şehir ve Ervend Kenar'da yaygın olan musiki çeşidi Arabesk olarak bilinen geleneksel Arap musikisidir. Bu şehirlerde ayrıca terapi yönü olan ayin ve tasavvuf musikisi de yaygın bir biçimde icra edilmektedir. Bu bölgede yaşayan Arapça konuşan  çingeneleri de Arabesk musikisinin icra edilmesi ve aktarılmasında önemli rolleri olmuştur.

Adı geçen her üç grubun musikilerinin çeşitli türleri vardır. Ayrıca onların  musikilerinde gerektiğinde çeşitli meclislerde icra edilen ninniler, çalışma şarkıları ve ağıt ezgileri örnekleri de bulunmaktadır.

Buşehir Musikisi

Buşehir Bölgesi eskiden beri çeşitli kavimler ve milletlerin gelip geçtliği ve yaşadığı bölge olmuştur. Bölgenin yerli sakinleri dışında diğer sakinlerinin önemli bir kısmı geçmişte köle olarak bu bölgeye getirilmiş olan Afrikalı göçmenlerin halefleri ve torunlarıdır. Bölgeye yansımış olan Afrika Kültürü ister istemez bölge kültürü ve musikisi kısmen de olsa etkilemiştir. Bu etki özellikle bazı şarkılar, çalışma şarkıları ve çalpara törenlerinde bariz bir şekilde görülür.

Buşehir Musikisini İlahi Musikisi ve Töre Musikisi olmak üzere iki bölüme ayırmak mümkündür:

1. İlahi Musikisi: Buşehir'de Muharrem ayındaki imam Hüseyin'in yas törenlerinin önem  taşıdığından ayrıca bu matemle ilgili ilahilerin çokluğu, çeşitliliği ve yaygınlığından dolayı bu bölge musikisinin önemli kısmını teşkil eden İlahi Musikisi en çok Muharrem ayındaki yas törenlerinde icra edilir. Grup halinde icra edilen bu tür törenlerdeki ilahiler önce kös, nakkare, çalpara ve boru gibi müzik aletleriyle başlar, sonra zikirler, vaazlar, hitabeler, göğüse vurma, musibet  ağıtları şeklinde ilahiler ve ezgiler okunarak devam eder.

2. Töre Musikisi: Çeşitlilik gösteren ve her birisinin özel bir gelenek ve töreye ait olan bu tür musiki Buşehir'in her tarafında yaygın olarak icra edilmektedir.

Kös, çalpara, boru, ney, kaval, çiftney, def, davul ve nadir de olsa zurna ve nakkare bu bölgede yaygın bir şekilde kullanılan çalgılardır.

Hürmüzgan Musikisi

Hürmüzgan Bölgesi çeşitli etnik grupları ve kültürleri içinde barındırmaktadır. Asırlar boyunca İran'ın güneyindeki deniz ve körfez kıyılarında yaşayanların kültürü; bu deniz ve körfezin güney kıyılarındaki kültürlerle komşuluk ilişkiler içerisinde olmaları, ayrıca Afrika ve Arap ülkelerinin göçmenleriyle yanyana yaşamaları nedeniyle bütün bu kültürlerin bir karışımına dönüşmüştür. Bu yüzden Hürmüzgan Bölgesinde musiki ve kültürel tecelliler çeşitli ve rengarenk olmasıyla birlikte bölge sakinlerinin hayatının çeşitli alanlarını kapsamaktadır. Bu bölgenin doğu, batı, kuzey ve merkezi noktalarında yaşayanlar birbiriyle bağlantılı olduğu haIde birbirinden oldukça farklı olan kendilerine özel kültür ve musiki türlerine sahiptirler.

Genel olarak ninni okumalar, düğün törenleri, yas törenleri, müzik terapi ve irfani tasavvufi törenler ve bu törenlerde icra edilen şarkılarla müzik türleri Hürmüzgan Bölgesinin kültür ve musikisinin önemli bölümünü oluşturmuştur.

Düğün, Şenlik ve Kutlama Törenleri'nde icra edilen Musiki

Düğün törenleri gibi şenliklerde dikkat çekici bir çeşitlilikle Hürmüzgan'ın her tarafında icra edilen şarkılar bu bölge musikisinin önemli sayılacak büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Bu tür törenlerde kullanılan çalgılar bölgenin çeşitli noktalarında farklıdır. Ûd, du renge, murvâs, davul çeşitleri, cevre, def, zurna, dümbelek, ney, nakkare, çiftli ney, çâk (tahta)  bu çalgıların bazı örnekleridir. Şarkıcı şarkılar okurken genelde törene katılanlar da ona eşlik ederler.

Müzik Terapi Törenleri'nde icra edilen Musiki

Bu bölge ahalisinin inancına göre "Hava" olarak bilinen rüzgar ve çeşitleri insanların cismi ve ruhunu ele geçirebilen gizemli, büyücü ve esrarengiz güçlerdir. Bu rüzgarları engellemenin tek yolu bir takım törenler düzenerek özel töreler ve ayinlerin yapılmasıdır.

Müzik Terapi Törenlerinde rüzgar çeşitlerinden birine yakalanan ve ehl-i hava olarak bilinen kişiler tedavi edilmeye çalışılır. Bu törenlerde çalgılar ve şarkıların oldukça önemli ve eksenli rolleri vardır. "Pust-i Seda" adlı çalgıların çeşitleri bu törenlerde en yaygın kullanılan müzik aletleridir.

Ehl-i Hava törenleri musikisi; bu törenlerin ve onlarla ilgili inançlarda olduğu gibi Afrikalı kaynaklı olup asırlar önce Afrika'dan gelen köleler ve göçmenler tarafından bir takım değişikliklere uğrayarak güney İran'ın kıyılarında yer alan bu bölgeye yansıdıktan sonra ortaya çıkmıştır.

Çalışma Sırasındaki Musiki Türleri

Hürmüzgan'ın coğrafi statüsü ve sakinlerinin geçim biçimleri dolayısıyla Hürmüzgan Musikisinin önemli bir kısmını oluşturan çalışma musikisinin mazmunları, çoğunlukla balıkçılık ve denizdeki av işleriyle ilgilidir. Genelde enstrümansız şarkılardan oluşan bu tür musiki;  kurek çekme, av, yelken, demir atma, gemiyi suya atma ve yük taşıma şarkıları gibi çeşitli şarkılardan ibarettir. Bu şarkılar genellikle sırayla tek şarkıcı ve ardından ava çıkan denizciler grubunun şarkılara eşlik etmesi şeklinde okunur.