İpek Böcekçiliği ve Dokuma için İpeğin Geleneksel Üretimi

İpek böcekçiliği kültürü, ipek böceğinin tek besin maddesi olan dutun yetiştirilmesi, ipek böceği kelebeği yumurtasından çıkan larvaların dut yapraklarıyla beslenerek büyütülmesi, büyüyen böceklerin koza örmesi, kozalardan ipek ipinin elde edilmesi ve bu iplerle dokumalar yapılmasına kadar geçen süreçteki tüm uygulamaları ve geleneksel bilgiyi içerir.

Dut yapraklarıyla beslenen ipek böceği larvaları 24-26 gün sonra kozalarını örmeye başlar. Kelebeğin kozayı delip çıkmasına fırsat vermeden kozalar toplanır ve sıcak su dolu kazanlara atılır. İyice ıslatılıp yumuşatıldıktan sonra kozalar bir sopa yardımıyla karıştırılarak ip ucu elde edilir. Uç veren kozalar gruplar halinde önce “iğne” denilen yere, ardından da sırasıyla küçük makara ve büyük makaraya takılarak ip çekme işlemi gerçekleştirilir. Elde edilen ipler makaradan çıkarıldıktan sonra temizlenmesi ve kuruması için kamışlara asılır. Koza ipleri daha sonra çözgüye gönderilir ve orada çile haline gelen iplikler dokuma tezgahına getirilir. Yapısının tamamen doğal olması, ipek kumaşının kolaylıkla boyanmasını sağlamaktadır. İpek iplikler kök boyayla boyanır. İpek kumaşlar dokuma tezgahlarında örülerek çeşitli kumaşlar elde edilir. Boyanan kumaşın sertliği gidene kadar küllü su ve defne sabunuyla kaynatılır. Kaynatma işlemi bitince soğuk suyla durulanıp kuruması için uygun bir yere asılır. Elde edilen ürünler son aşamada ütülenir.

İpek kumaşı ve ipliği özel yapısından ötürü birçok alanda kullanılmaktadır. Okçuluk malzemelerinden ameliyat ipliğine kadar birçok ürünün ortaya çıkmasında ipekten faydalanılmaktadır. İpek dokuma tezgahlarında dokunan ipekten çeşitli kumaşlar, giysiler ve giyim aksesuarları elde edilir. Şallar, elbiseler, eşarplar, gömlekler, kravatlar ile perde, çarşaf, yastık kılıfı ve örtüler gibi ev tekstil ürünleri de ipekten elde edilen ürünler arasında yer alır. Ayrıca sadece saf ipek ipliklerden, yapımında uzun süreli emek ve sabır gerektiren Hereke Halıları da dokunmaktadır.

Kısacası ipek, günlük hayatın birçok alanında varlığını gösteren özel ve değerli bir ürün olmakla birlikte insan yaratıcılığını ve geleneksel dayanışmayı teşvik eden kültürel bir öğedir.

Hasan Büyükaşık, İpek Böcekciliği ve Dokumacılığı Ustası olarak, 2017 yılında Yaşayan İnsan Hazinesi ilan edilmiştir.

İran, Afganistan, Azerbaycan, Türkiye, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan adına “İpekböceği yetiştiriciliği ve dokumacılık için geleneksel ipek üretimi” konulu çok uluslu dosya UNESCO'da tescillendi. Böylece İran'ın somut olmayan mirasının UNESCO listesindeki sayısı 21'e ulaştı.